ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΕΝΘΟΥΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ

N. Βούρα, Γ. Κουκουλάς, Ν. Δαραή, Ν. Μπενέτος, Δ. Χατζηγρηγοριάδου, Χ. Θωμοπούλου, Σ. Μέρμηγκα, Γ. Κουτλουμπάση, Έ. Παράσχου

Σκοπός: Η παρουσίαση των διαφορών στη διαδικασία πένθους ανάμεσα στα παιδιά που θρηνούν για το γονιό που πέθανε και στους ενήλικες που πενθούν το χαμό του συντρόφου της.

 Μέθοδος:  Ημιδομημένες κλινικές συνεντεύξεις χορηγήθηκαν σε 10 ενήλικες και 10 παιδιά που απευθύνθηκαν στις υπηρεσίες του ΨΝΠΟ, ώστε να εκτιμηθούν οι αντιδράσεις τους και η διαδικασία πένθους τους,
 

Συζήτηση: Δυο από τα παιδιά είχαν έντονα ξεσπάσματα κλάματος κατά τη διάρκεια των συνεδριών. Η συμπεριφορά τους ήταν ίδια και στο σπίτι. οχτώ έπαιξαν το ρόλο του ‘υποστηρικτικού ενήλικα’ στο γονιό που θρηνούσε, μην επιτρέποντας στον εαυτό τους να εκφράσει τα συναισθήματα θυμού, θλίψης, ενοχής, αλλά και τους φόβους τους. Δεν επιζήτησαν υποστήριξη μήπως και επιβαρύνουν την υπόλοιπη οικογένεια. Οι γονείς παρατήρησαν αλλαγές στις συνήθειες ύπνου, διατροφής και συμπεριφοράς των παιδιών τους.
Ένα παιδί δεν ήταν πλήρως ενημερωμένο για το ‘χαμό’, και δεν είχε επίγνωση του τι είχε συμβεί στο γονιό του.Όσο για τους ενήλικες, οχτώ ζήτησαν και έλαβαν ιατρική υποστήριξη και φαρμακευτική αγωγή, ενώ δυο άρχισαν την κατανάλωση αλκοόλ ελπίζοντας στην ανακούφισή τους. Έξι απέφευγαν τις συζητήσεις με τα παιδιά τους και το συναισθηματικό ‘μοίρασμα’, ενώ τρεις ανέφεραν αδυναμία να συνεχίσουν με τη ζωή τους.Τα παιδιά 2-5 ετών απαιτούν επαναλαμβανόμενες εξηγήσεις του τι έχει συμβεί. Μεγαλύτερα παιδιά, στην ηλικιακή ομάδα 5-8 ετών, χρειάζονται τη δυνατότητα έκφρασης ερωτήσεων/αποριών και την επεξεργασία των πληροφοριών που θα επιτρέψουν στην καλύτερη προσαρμογή τους στην νέα κατάσταση. Είναι επίσης πιθανό να δείξουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και στις τελετουργίες πένθους.Αυξανόμενη συνειδητοποίηση της έννοιας του θανάτου, φόβο και ανασφάλεια που προκαλεί η ιδέα του είναι περισσότερο εμφανή στα παιδιά ηλικίας 8-12 ετών. Χρειάζονται να γνωρίζουν λεπτομέρειες και επιζητούν απαντήσεις σε πιο συγκεκριμένα ερωτήματα. Σ’ αυτήν την ηλικιακή ομάδα είναι συχνό να αναλαμβάνουν το ρόλο του ‘υποστηρικτικού ενήλικα’. Οι έφηβοι βρίσκουν πιο εύκολο να συζητήσουν τα συναισθήματά τους με ένα φίλο ή κάποιον ενήλικα εκτός του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος, παρόλο που η απώλεια αυξάνει τις ανησυχίες τους για το μέλλον και αναρωτιόνται για το νόημα της ζωής, με πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης. Μπορεί να δυσκολεύονται να συμβιβαστούν με την ιδέα του θανάτου υιοθετώντας ακραίες συμπεριφορές.Οι ενήλικες που έχουν πλήρη επίγνωση των συνθηκών θανάτου και των συναισθημάτων του αγαπημένου τους πριν το τέλος, θα πρέπει να μοιράζονται τις εμπειρίες αυτές με όσους δεν μπορούσαν να είναι παρόντες. Θα πρέπει να παρέχουν ουσιαστικές λεπτομέρειες του θανάτου σε όλα τα μέλη της οικογένειας, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών. Τα παιδιά που δεν έχουν προσωπική γνώση της κατάστασης ή δεν ήταν παρόντα κατά την απώλεια θα πρέπει να ενθαρρύνονται σε ανοιχτή επικοινωνία και να ρωτούν λεπτομέρειες. Σε οικογένειες που τα μέλη τους δεν μοιράζονται τα γεγονότα της απώλειας και δεν εκφράζουν συναισθήματα και σκέψεις, η καταπίεσή τους μπορεί να οδηγήσει σε συμπτωματικές συμπεριφορές, όπως έκπτωση της λειτουργικότητας, αλκοολισμό, κατάχρηση ουσιών, εκδραματίσεις, ή ακόμη και σωματικές ασθένειες. 

Συμπέρασμα: Τα παιδιά θρηνούν με διαφορετικό τρόπο από τους ενήλικες. Η θλίψη τους μπορεί να μην είναι εύκολα ανιχνεύσιμη. Η κατάλληλη ενημέρωση του παιδιού, η ενθάρρυνση έκφρασης των συναισθημάτων του, οι ‘ζωντανές’ αναμνήσεις του αποθανόντα γονιού και η συμμετοχή στην οικογενειακή διαδικασία πένθους (και των παιδιών, αλλά και των ενηλίκων) δεν είναι πηγές περαιτέρω άγχους και έντασης αλλά οδηγούν σε καλύτερη διεργασία του πένθους προσφέροντας ανακούφιση και παρηγοριά.

The mourning process in children and adults. Similarities – differences.
N. Voura, G. Koukoulas, N. Darai, N. Benetos, D. Chatzigrigoriadou, C. Thomopoulou, S. Mermiga, G. Koutloubasi, E. Paraschou, N. Kapsali

Introduction: When someone is bereaved, they usually experience an intense feeling of sorrow called grief. People grieve in order to accept a deep loss and carry on with their life. It is believed that if one doesn’t grieve at the time of death, or shortly after, the grief may stay bottled up inside. This can lead to emotional problems, and even physical illness later on. Everyone is different and each person grieves in his or her own way. However, some stages of grief are commonly experienced by people when they are bereaved. There is no set timescale for reaching these stages. The stages of grief aren't distinct, and there is usually some overlap between them. Feeling emotionally numb is often the first reaction to a loss. Numbness may be replaced by a deep yearning for the person who has died. Agitation, anger, difficulty in concentration, relation or sleep come next. This period of strong emotion usually gives way to bouts of intense sadness, silence and withdrawal from family and friends. Over time, the pain, sadness and depression start to lessen. The final phase of grieving is to let go of the person who has died and carry on with life, though it may not be exactly the same as it was before. Children are aware when a loved one dies and they feel the loss in much the same way as adults do. Although children go through similar stages of grief, they may progress through them more quickly. Understandably, some people try to protect children from the death and grieving process. But in fact, it's probably better to be honest with children about your own grief, and encourage them to talk about their feelings of pain and distress. Children and young people mature at different rates and their understanding and responses to bereavement are likely to be based as much on their experience of life as on their chronological age, which is another parameter to be considered.

Objective: the demonstration of differences in the grieving process between children mourning for their lost parent and adults grieving for their late spouse.

Method: Sub-structured clinical interviews were given to 10 adults and 10 children using the services of the Psychiatric Hospital of Petra Olympus to evaluate their reactions and grieving process.

Discussion: Two (2) of the evaluated children had outbursts of cries  during the sessions. This behavior was mentioned to be the same at home. Eight (8) children played the role of the ‘supportive adult’ to the grieving parent, not allowing themselves to express their feelings of anger, grief, guilt, and fears. They didn’t ask for support, in fear of becoming a burden to the rest of the family. Their parents noticed changes in sleep patterns, eating habits, and behavior. One child wasn’t well-informed about the loss and didn’t fully understand what had happened to the deceased. As for parents, eight (8) of them asked and received medical support and medication, whilst two (2) started consuming alcohol, hoping to relieve their pain through it. Six (6) of the adults  were avoiding talking to their children and sharing their feelings, whereas three (3) mentioned incapability to go on with their life.

Conclusions: Children mourn in a different way from adults. Their grief may not be easily detected. The proper way of informing the child, the encouragement to the expression of feelings, the living memories of their late parent and the participation in the family grieving process (both for children and adults) are not causes of further stress and anxiety but lead to a better way of resolving the grieving process, offering comfort and relief. Young children between the age of 2 – 5 years require repeated explanations

of what has happened. Older children of 5-8 years of age need to be given the opportunity to ask questions and to be given as much information as possible to allow them to adjust. They may be very interested in the death rituals. Increasing awareness of their own mortality and the fear and insecurity that this can cause is more apparent on children of 8-12 years old. They need to know details and may seek answers to very specific questions. Teenagers may find it easier to discuss their feelings with a sympathetic friend or adult than close family member, although death increases anxieties about the future, and may question the meaning of life and experience depression. They may be having difficulty coming to terms with their own mortality and that of those close to them and cope by refusing to contemplate the possibility of death by experimenting with risk taking behaviour. Adults who have the closest knowledge of the circumstances of the loss, and of the feelings and thoughts of the loved one in the last moments, should share that knowledge with those who couldn't be present at those moments. They should  provide the essential details of loss to all family members, including children.  Children who don't have a personal knowledge of the circumstances or were not present at the time of the loss, needn't be afraid of asking for such details.  They have to be encouraged to open communication regarding the facts and circumstances of the loss.  In families, where members do not share the loss-related facts, do not express feelings and thoughts related to loss, their emotions tend to go underground, and then resurface in the form of symptomatic behaviors such as, decline in performance, alcoholism, drug abuse, acting out behaviors, or physical illnesses.